مطالعه، شناخت وعمل
شناخت بر دو نوع می باشد ؛ شناخت حصولی که شامل سه روش حس وادلّه تجربی، عقل و براهین عقلی و شواهد روایی متکی به عقل است و شناخت حضوری که شامل وحی و کشف و شهود می شود . مسلما ًبه کار گرفتن همه این روشها برای همگان مقدور نیست لیکن برای همه این امکان وجود دارد که از مکتوبات کسانی که این روش ها را به کار برده اند یا تجربه کرده اند و نتایجی را کسب نموده اند بهره لازم را ببرند . با مطالعه میتوان از نازلترین روش های شناخت که همان حسی و تجربی است تا ملکه ی روش ها که وحی می باشد بهره مند شد .
امام صادق(ع) درباره شناخت چنین می فرماید : کسی که شناخت دارد ، همان شناخت او را به عمل رهبری می کند و هر که عمل نکند شناخت ندارد (کافی / کتاب فضیلت دانش/107) با توجه به این رابطه ی بین شناخت وعمل و با توجه به اینکه مطالعه ی یک کتاب،آگاهی از شناخت حاصله ی دیگران می باشد می توان نتیجه گرفت که مطالعه صرف دانستن تنها نیست بلکه ما مطالعه می کنیم تا بشناسیم و دانسته عمل کنیم ؛عمل انسان نامحدود است و همه ی شئون زندگی او را در بر می گیرد و درقالب حالات ، سخنان و افعال بروز می یابد. حال اگر این مطالعه در حوزه شناخت رابطه انسان ، جهان، خداوند باشد ؛ می تواند انسان را به عمل نتجاتبخش ( تسلیم و ایمان ) رهنمون شود و در اسلام با توجه به توضیح امام علی(ع) درباره اسلام که می فرماید،... اسلام همان عمل و عمل همان اداء و به جا آوردن است (کافی/کتاب ایمان و کفر/1528) عمل ِ حاصل از شناخت و مطالعه ی مسلمان بعد از ایمان قلبی می تواند معنای "به جا آوردن " بگیرد و به جا آوردن عملی است که برای خدا بوده و رضای خدا درآن باشد و به عبارتی به جا آوردن همان عمل صالح است و عمل صالح هم جز عبادت نیست و عبادت هم همان هدف خلقت ما می باشد (56/ذاریات) . البته این درصورتی است که مطالعه کننده چشم حقیقت بین داشته و محقّق باشد و تعصب ها و وابستگی ها مانع و حجاب او نباشند .همچنین باید توجه داشت که بین شناخت حاصل از مطالعه و عمل فاصله ای وجود دارد که این فاصله با تفکر پر می شود. به بیانی دیگر اگر بعد از مطالعه تفکر نباشد شناخت در حد همان دانستن باقی می ماند .
پس می توان گفت که مطالعه مفید از منظر اسلام مطالعه ای است که شناخت صحیح را به دست دهد و مقدمه اعمال صالح گردد ، اعمالی که در آخر و آخرت وزن ممدوح دارند و نه مذموم و این میسر نخواهد شد جز با محور قرار دادن کتاب الله . برای مسلمان مطالعه ای که غیر از این باشد در جهت افزایش حیرت و خسران می باشد به گونه ای که نتنها از سرمایه عمر چیزی زاید بر خود سرمایه به دست نیاورده ، بلکه از خود سرمایه خورده .
پاسبان حرم دل شده ام شب همه شب که در این پرده جز اندیشه ی او نگذارم (حافظ)